Bezit u een oude kaart waarop het gebied tussen Venlo en Roermond is aangegeven en wilt u daarvan een scan of een digitale detailopname maken voor mij, dan stel ik dit zeer op prijs. Ook voor andere opmerkingen en aanvullingen op deze kaartenverzameling kunt u contact met mij opnemen. Loe Giesen, Reuver |
||
1802 |
Département de la Meuse Inférieure, Pierre Gabriel Chanlaire |
|
'Ce département à été divisé en trois arrondissement et 31 cantons, réduits à 23 Justices de Paix', zo noteert Pierre Gabriel Chanlaire (1758-1817) uit Parijs op deze kaart uit 1802. Het symbool bij Ruremonde geeft aan dat hier een onderprefektuur en tribunaal gevestigd zijn, terwijl Venlo de hoofdzetel is van het gelijknamige kanton Venlo, waartoe ook Beesel en Belfeld behoren. Beide plaatsen beschikken ook over een vredesrechter. Noordelijk van Venlo ligt de Bataafse Republiek. |
||
1803 |
Charte von die gemeinde Belvelt ex canton Venlo departement der Nieder-Maas, J.N. Ewalds |
|
Op 27 floreal van jaar 11 (17 mei 1803) maakt de Kaldenkircher landmeter Johann Matthias Ewalds (hij tekent echter met J.N. Ewalds) deze overzichtskaart van Belfeld. Duidelijk is te zien hoe de helft nog bestaat uit de woeste gronden van het Melderbruch samen met het Loer Venn en de Loer Heydt. Het complete areaal omvatte ruim 1445 hectare, waarvan 950 ha heide en broekgronden, 474 ha cultuurgonden en 20 ha wegen en beken, zo berekende de landmeter. |
||
1803 |
België, Luxemburg en het zuidelijke deel van de Nederlanden, Raif Effendi |
|
Op internet kom je soms de meest exotische kaarten tegen, zoals deze kaart van Mahmut Raif Effendi, verbonden aan de Turkse ambassade in Londen. De zeer zeldzame kaart (slechts 50 exemplaren gedrukt) maakt deel uit van de Jedid Atlas Tercümesi, die op zijn beurt weer bij een oorspronkelijk franstalig boek genaamd Icaletü-Cografya hoorde. Het franstalige boek werd door Yakovaki Effendi vertaald in Ottomaans Turks, vandaar dat zowel de titel van de kaart als alle plaatsnamen onleesbaar zijn voor ons. Effendi baseerde zijn kaart op die van William Faden (zie 1789). De drukplaten werden vervaardigd in Wenen, maar gedrukt werd in Üsküdar, een deel van Istanbul. Het mag duidelijk zijn dat het Ottomaanse paleis, waarvoor deze atlas bestemd was, niet de laatste stand van zaken kreeg aangezien de situatie vóór de Franse invallen wordt getoond. Maar natuurlijk mag zo'n bijzondere kaart niet ontbreken in deze collectie. |
||
1804 |
A new map of Netherlands, also of that part of Germany westward of the Rhine as ceded to the French and divided into their several departments, from the latest authorities, John Cary |
|
John Cary uit Londen tekende deze kaart van de zuidelijke Nederlanden en een gedeelte van het aangrenzende Rijnland met de Franse indeling in departementen. Dat betekent dat het Maas- en Swalmdal tot het Departement de la Meuse Inféreieure behoort, terwijl onze oosterburen in het Departement de la Roer wonen. Tussen Venlo en Ruremonde geeft deze graveur Tegelen. Belfelt, Besselen,Swalmen en Asselt aan. |
||
1805 |
Kaart van Belfeld, J. Heutgens |
|
Franstalige kaart van de gemeente Belfeld, die op dat moment deel uitmaakt van het Département de la Meuse Inférieure. Tegelen, Kaldenkirchen en Bracht, maar ook Kessel en Baarlo behoren tot het Departement de la Roer. |
||
1805 |
Carte figurative van de gebouwen landerijen en boschkasies toebehoorende aen de heere baron Van Suydewycks genaemt het Spick geleegen onder de gemeente van Swalmen en Ruremonde, J.M. Lecluyse |
|
In het najaar van 1805 tekent de Roermondse landmeter Jan Mathijs Lecluyse deze fraaie kaart van de bezittingen van de familie Heerman van Zuydtwijck, eigenaar van onder andere de Spick in Swalmen-Boukoul en het huis De Stenen Trappen in Roermond (links- en rechtsboven mooi aangegeven in twee perspectieven). Linksonder de verdwenen hoeve Mouthagen. Deze kaart is een van de voorbeelden van kaarten getekend in opdracht van particulieren. |
||
1806 |
Netherlands from the best authorities, James Barlow |
|
In de Napoleontische Tijd tekent James Barlow een kaart van de zuidelijke Nederlanden (dus vooral het huidige België). Rechtsboven op deze kaart het detail waarnaar u hier kijkt. Van de provincie Limburg in de huidige vorm is nog steeds geen sprake. |
||
1806 |
Netherlands from the best authorities, C. Brightly en J. Kinnersley |
|
Hé, zijn dat niet de drukplaten van James Barlow? De kwaliteit van de druk is in ieder geval een stuk minder, dus dat zou kunnen. De informatie is in ieder geval exact gelijk, ook al zien we ook hier weer wat een kleurtje al niet doet. | ||
1809 |
The Netherlands including Liege, J.W. Froggett |
|
Robert Wilkinson in Londen publiceert in 1809 deze kaart van de zuidelijke Nederlanden van de hand van graveur John Walter Froggett, enige tijd werkzaam voor het Ordnance Survey Department. Rechtsboven op de kaart zien we o.a. Venlo, Belfelt, Besselen, Swalmen en Ruremond. De grenzen op dit detail geven aan dat deze kaart de periode van vóór de komst van de Fransen beschrijft. Dit is o.a. te zien aan de Swalm, die wordt weergegeven als grens tussen het Staatse en Oostenrijkse deel van het Gelders Overkwartier. |
||
1810 |
The Netherlands. Drawn and engraved for Dr. Playfair's Geography, James Playfair |
|
De Schot James Playfair (1738-1819) tekent rond 1810 een kaart van het huidige België en een gedeelte van de zuidelijke Nederlanden, waarvan hier een detail. | ||
1810 |
Canevas trigonométrique de la commune de Beesel, anoniem |
|
Deze kaart geeft een beeld van de driehoeksmeting in de Franse tijd ten behoeve van de opzet voor (o.a.) het kadaster. Het kaartje bevindt zich in de map 'Beesel' in het archief (07.J08) Processen-Verbaal van Grenswijzigingen van Gemeenten uit het Departement van de Nedermaas, An III - 1822 bij het Regionaal Historisch Centrum Limburg te Maastricht. Behalve de gemeentegrenzen van Beesel zien we vooral de meetpunten met de ertussen liggende lijnen. De meting is kennelijk gestart bij het hoogste punt van de Walsberg (A) en eindigt bij de kerktoren in Ouddorp (N). De kaart is vooral interessant vanuit landmeetkundig oogpunt. |
||
1810 |
kaart van een voorgenomen wolvenjacht (zonder titel), anoniem |
|
In 1805 werd Clemens Wenceslaus van en tot Hoensbroeck, egenaar van o.a. kasteel Hillenraad in Swalmen, benoemd tot luitenant van de wolvenjacht (louperie). In zijn nalatenschap, bewaard in het archief van kasteel Haag bij Geldern, bevindt zich een ongedateerde kaart, vermoedelijk uit februari 1810, waarop staat afgebeeld op welke manier men de wolven die de omgeving teisterden zou gaan omsingelen. De omsingeling vormde een grote boog die vanaf Tegelen via Kaldenkirchen, Bracht, Born en Brüggen langs de Schwalm tot aan de Maas liep. Binnen dit gebied lagen onder andere Besel, Reuvert en Belvelt. De kring zou zich uiteindelijk moeten sluiten bij Amerslo. |
||
1811 | Charte von Gros Hoever Hoff zu Belvelt vertheilt in 4 Theil, M. Ewalds | |
Manuscriptkaarten zijn natuurlijk bijna altijd nog unieker dan in serie uitgegeven kaarten. Dat geldt ook voor deze kaart van 8 mei 1811 die zich bevindt in een notarieel archief, waaraan ze in 1828 werd toegevoegd. Op de kaart zien we de gebouwen en landerijen behorend tot de Grote Hoeve in Belfeld. De kaart laat duidelijk alle percelen zien die eigendom waren van Mathias Lanckes, Peter Lanckes en Johannes Bosseler, welke laatstgenoemde twee van de vier delen bezat. Uiteraard is zo'n kaart van zeer bijzondere waarde als het toevallig je voorouders betreft. |
||
1811 |
Austrian French and Dutch Netherlands, Mathew Carey, Philadephia |
|
Herdruk van Carey's kaart uit 1796, en nog steeds zo gebrekkig…… | ||
1811 |
Holland, Friesland, Groningen, Overyssel, Gelders, Utrecht and Zealand, Mathew Carey, Philadelphia |
|
Een nieuwe kaart van Carey. Tussen Venloo en Ruremonde de dorpen Besselen en Asselt, dat aan de noordzijde van een schematisch aangegeven Swalm terecht is gekomen. Swalmen zelf is ditmaal verdwenen. De grens met Gulik geeft voor Tegelen nog ongeveer de oude situatie aan. Ach ja, beter goed gejat dan slecht verzonnen, of hoe was het ook al weer… | ||
1811 | Netherlands and that part of Germany west of the Rhine, as ceded to France, William Darton | |
William Darton (1781-1854) in London geeft in zijn 'Union Atlas' uit 1813 onze omgeving weer, enkele jaren voor de val van Napoleon. De spelling van Besselen doet nog sterk aan veel oudere kaarten denken. | ||
1813 | Germany divided into circles, John Cary | |
Opnieuw een kaart van John Cary, met een Amerikaanse kijk op de situatie tegen het einde van de Napoleontische Tijd. Guelders en Venlo staan aangegeven in het zuidoostelijk deel van de Verenigde Provinciën. | ||
1814 |
Holland or the Seven United Provinces, and the Netherlands, Mathew Carew, Philadelphia |
|
Staatkundige kaart van de Nederlanden, met opnieuw een detail van Oppergelder. Tussen Venlo en Ruremond wordt alleen Belfelt aangegeven. | ||
1814 |
Holland, John Thomson |
|
Deze kaart van de Britse kartograaf John Thomson toont het gebied tussen Venlo en Ruremonde. Belfelt en Bessel staan ingetekend, maar Swalmen ontbreekt. Het Maas- en Swalmdal maakt volgens de kaart op dat moment geen deel uit van Holland. Veel monochrome kaarten zijn later ingekleurd (geïllumineerd, zoals men zo mooi zegt) en soms is het moeilijk om te zien wat origineel is en wat later werd toegevoegd. Feit is dat onder Roermond als toelichting 'to the Dutch' staat, d.w.z. dat Nederland toch iets zuidelijker reikte dan het kleurgebruik van de kaart doet vermoeden. Het gebied van de vroegere schepenbank van Beesel en Belfeld staat nog intekend als één geheel. Kijk hier voor de rest van de kaart. |
||
1815 |
||
"Projet des limites a établir définitivement d'après les stipulations du Congres de Vienne, afin d'assurer en toute saison la route militaire sur la rive droite de la Meuse entre les forteresses de Nimegue, Grave, Venlo et Maestricht, en rensermant en même tems la circonscription de l'arrondissement de Ruremonde. - Fait 1a Bruxelles par J.F. Naus de Ruremonde le 18 may 1815" In 1814 en 1815 vindt het Congres van Wenen plaats, een reeks bijeenkomsten waarbij regeringsleiders afspraken maken hoe het het verder moet na de val van Napoleon. Landmeter Naus uit Roermond krijgt opdracht om de nieuwe situatie voor het oude arrondissement Roermond in kaart te brengen. Als we deze kaart vergelijken met eerdere kaarten, zien we op lokaal niveau eigenlijk weinig verandering. Tussen Venlo en Ruremonde zien we o.a. Belfeldt, den Reever (sic), Besel, Swalmen en Asselt. De ingetekende gebouwen lijken op kerken of kasteeltjes maar lijken wat willekeurig gekozen en alleen Hellenraadt heeft meer dan twee torens.
|
||
1815 |
Tranchotkaart, Jean Joseph Tranchot en Friedrich Karl von Müffling, rond 1815 |
|
Tussen 1803 en 1828 werden onder leiding van de Fransman de overste Jean Joseph Tranchot (1801-1814) en zijn opvolger de Pruisische generaal-majoor Friedrich Karl von Müffling (1816-1826) ook nieuwe kaarten gemaakt van onze omgeving. Ze maakten daarbij waarschijnlijk ook gebruik van eerdere kaarten. Het Maas- en Swalmdal is bij Tranchot en Von Müffling verdeeld over meerdere kaarten. Op dit detail met de Michelshof zien we vooral het sterrenbos, ten westen van de huidige Rijksweg tussen Reuver en Beesel. Dit symetrische bos werd al vóór 1781 aangelegd voor de (plezier)drijfjacht door de familie Van der Renne, de eigenaren van het Jagershuis dat hier wordt aangeduid naar een latere eigenaar: de familie Michiels van Kessenich. De woningen aan de overzijde van de Rijksweg hebben maar kort bestaan. Door de aanleg van de spoorlijn (1864) en snelweg A73 (2005-2007) is dit stukje Beesel ingrijpend veranderd. |
||
1820 |
Holland and Belgium, Samuel Butler |
|
Als een Engelse kartograaf aan het werk gaat, kan het gebeuren dat tussen Venloo en Roermond een plaatsnaam Swalham wordt opgetekend voor Swalmen. Wat later Nederlands en Belgisch Limburg zal worden, vormt hier nog één geheel. |
||
1821 |
Carte du Royaume des Pays-Bas, Adrien Hubert Brué |
|
Adrien Hubert Brué (1786-1832) te Parijs brengt in 1828 een atlas op de markt getiteld 'Atlas universel de geographie physique, politique, ancienne & moderne', met daarin deze kaart van, gegraveerd in 1821. De aanduiding van de postkantoren in Venlo, Tegelen en Ruremonde lijkt geïnspireerd door de Carte Marchande van De Ferraris uit 1777. |
||
1821 |
A new map of the Belgic Netherlands, from the best authorities, Richard Holmes Laurie |
|
Richard H. Laurie, eigenaar van een uitgeverij in Fleet Street (Londen), publiceert op 12 mai 1821 een kaart van de Belgische Nederlanden. De kaart omvat het gebied ten zuiden van de grote rivieren en reikt tot aan de Picardie en Luxemburg. Laurie laat niet de staatkundige indeling van dat moment zien, maar die van vóór de komst van de Fransen, en levert daarmee meteen een achterhaald product op. Op dit detail zien we, tussen de steden Venlo en Ruremonde, o.a. Amersloo, Besselen en Swalm.
|
||
1822 |
Belgique et Hollande, Henri Selves |
|
Henri Selves uit Parijs maakt tussen 1822 en 1829 deze kaart van Nederland en België, in 1833 uitgegeven bij Bineteau. | ||
1822 |
Das Königreich der Niederlande nebst Luxemburg, C.G. Reichard |
|
Christian Gottlieb Reichard (1758-1837) publiceerde in 1822 zijn 'Neuer Hand-Atlas über alle Theile der Erde', waarvan hier een detail. | ||
1822 |
Kingdom of the Netherlands, Jedediah Morse |
|
Jedediah Morse (1761-1826), in zijn vaderland naast kartograaf ook bekend als een conservatief theoloog, wordt wel de vader van de Amerikaanse geografie genoemd. Met zo'n titel mag je wat verwachten. Op dit eenvoudige kaartje van het Koninkrijk der Nederlanden zien we een sterk verouderde situatie, waarbij de Gelderse en Oostenrijkse bezittingen in elkaar overlopen. Tussen Venlo en Ruremonde geen details, of het zou de naamloze Swalm moeten zijn. En wat die eretitel van Morse betreft: die zal dan wel zijn gebaseerd op ander werk. |
||
1823 |
Chorographische kaart van Holland vereenigd met het Fransche Rijk, Cornelis Kraijenhoff |
|
Als in 1795 de Bataafse Republiek wordt opgericht, bestaat al snel de behoefte om dit grondgebied in kaart te brengen. In 1798 krijgt luitenant-kolonel baron Cornelis Kraijenhoff (1758-1840) daarom de opdracht op dit project te leiden. De kaart bestaat uit een serie van negen deelkaarten, waarvan het Maas- en Swalmdal vooral wordt afgebeeld op deelkaart VII (Pruisen), terwijl slechts een klein ongedetailleerd stukje rond Asselt te zien is op kaart IV. Landelijk worden de Kraijenhoffkaarten gezien als een mijlpaal in de Nederlandse cartografie, maar als we ons beperken tot onze directe omgeving zien we weinig nieuws. Wel is het een van de eerste kaarten waarop we aan de overzijde van de Maas de tussen 1810 en 1813 aangelegde Napoleonsweg zien. De totale afwezigheid van enige betrouwbare detaillering rond Reuver oogt daarentegen vrij primitief. |
||
1827 |
Royaume de Pays Bas, Philippe Vandermaelen |
|
Het Koninkrijk der Nederlanden, met op de kleurige grens van Limbourg en Cleves ook Venlo en Ruremonde. Verdere details ontbreken op deze kaart. | ||
1828 |
The Netherlands, Sidney Hall |
|
Op deze kaart is mooi te zien hoe Venlo en Ruermond in het noordoosten van de Zuidelijke Nederlanden (België) liggen. Limburg is daarmee eens geen aanhangsel, maar een uitsteeksel. De grens met Pruissen is ter hoogte van Beesel vrij accuraat aangegeven. Op 4 oktober 1830 roept het Voorlopig Bewind de Belgische onafhankelijkheid uit. Na een conferentie in Londen wordt de scheiding tussen Nederland en België op 20 december 1830 erkend door enkele grote mogendheden, waaronder Engeland en Frankrijk. |
||
1828 |
Netherlands, south part, J. Assheton | |
Graveur J. Shury maakte naar een tekening van J. Assheton deze kaart van de zuidelijke Nederlanden. Tussen Venlo en Ruremonde zien we Belfelt, Kessel, Bessel, Swalmen en Maesniel. Inhoudelijk voegt de kaart helemaal niets toe en de spelling is ouderwets. |
||
1830 |
Helmont, onbekende maker |
|
"Helmont", staat in het midden boven deze op linnen geplakte kaart in het Gemeentearchief te Weert. "Échelle de 5 lieues de 20 au degrés ou de 800 verges du Rhin par pauce de Rhin", zo verduidelijkt de kartograaf nog rechtsonder. En dan nog een oude potloodaantekening "jaar 1830". De maker is helaas (nog) niet bekend en over het jaartal heb ik mijn twijfels. Mogelijk is het een latere druk van de Kraijenhoff-kaart. De kaart lijkt in eerste instantie ook wel wat op de latere kaart van Van Gorkum uit 1831, waar bijvoorbeeld ook de Napoleonsweg op staat. Maar de kaart grijpt ook zeker terug op kaartenmakers als Fricx, Dheulland en Capitaine. Let trouwens een op het toponiem Sevenberg bij de Swalmer Bosberg. Zo'n benaming vraagt om wat extra aandacht, iets wat kolonel Van Gorkum in 1831 dan ook prompt doet door er zeven puntjes aan toe te voegen. |
||
1831 | Topografische kaart der grensscheiding tusschen het oud Nederland en de Belgische provintien, ofwel der zuidelijke verdedigingslinie van Nederland, door het Koninklijk Leger thans bezet, J.E. van Gorkum | |
Op 2 januari 1831 worden bij de Conferentie van Londen afspraken gemaakt over de grens tussen Nederland en België. Onder leiding van kolonel Jan Egbert van Gorkum (1780-1862) wordt de grens nog detzelfde voorjaar in kaart gebracht. Op de kaart zien we tevens de voornaamste steden en dorpen, wegen en rivieren. Opmerkelijk is dat ook op deze kaart Reuver nog steeds ontbreekt waar Leuwen en Offenbeek wel genoemd worden. Op dit exemplaar (GA Weert) is de plaatsnaam Reuver later alsnog toegevoegd in potlood. De inwoneraantallen zijn ontleend aan de volkstelling van 1829. Hoewel men destijds blij was met deze kaart, vind ik dat ze in vergelijking met enkele andere kaarten uit dezelfde jaren nog erg veel gebruik maakt van (sterk) verouderde informatie. Het wegennet wordt absoluut niet natuurgetrouw weergegeven en het feit dat bijvoorbeeld Holthuisen nog steeds opduikt, is bijna onvergeeflijk.
|
||
1831 | United Kingdom of the Netherlands, Belgic provinces. Exhibiting also the departments & boundaries as settled by the Confederation of the Rhine, Daniel Lizars | |
Nieuwe én oude grenzen op deze kaart van Daniel Lizars uit het Schotse Edinburgh. Tussen Venlo en Ruremonde zien we enkel Belfet en Swalmen. De kaart lijkt geïnspireerd op een kaart van John Cary uit 1804. | ||
1832 | Kadastrale minuutplans, landmeters E.L. Tricot (Belfeld), N. Houben (Beesel) en L. Reijnders (Swalmen) | |
Detail van een van de oorspronkelijke kadasterkaarten. Je kijkt naar een stukje Beesel-Bussereind in de omgeving van de kapel. Zie ook mijn artikel over de kadastrale minuutplans. |
||
1835 |
||
Een jaartal ontbreekt, maar de in 1827 voltooide Zuid-Willemsvaart staat erop, dus dit kleine Franstalige kaartje moet van later zijn, tenzij het natuurlijk een projectie betreft. Op de rechtermaasoever zien we behalve Venlo en Roermonde ook nog Tegelen, Belfeld, Besel en Swalmen. Veel wijzer wordt je er niet van, van dit soort kaartjes, maar het is wel steeds weer leuk om vast te stellen hoe divers het kaartmateriaal is waarop het Maas- en Swalmdal wordt afgebeeld. Deze kaart bevindt zich in de collectie van het Gemeentearchief Weert. |
||
1835 |
Das Königreich der Niederlande, Das Königreich Belgien und das Grossherzogthum Luxemburg, C.F. Weiland |
|
In 1835 tekent Carl Ferdinand Weiland (1782-1847) uit Weimar een kaart van de Benelux. Hier een gedeelte van het noordoosten van België (!), waartoe het Maas- en Swalmdal nog tot 1839 zal behoren. Hoewel deze kaart al iets moderner oogt, grijpt de spelling van Bessel nog terug op oudere kaarten. Daarnaast zien we Venlo, Tegelen, Belfeld, Swalmen en Roermond. Merk op dat de weg naar Brüggen vrij groot is getekend ten opzichte van de meeste eerdere kaarten. |
||
1835 | Kaart figuratif van het pachthof genaamt Beekerhof gelegen onder de gemeente Swalmen, toebehoorende aan den heer Colpin, Jan Mathijs Lecluyse | |
In 1835 tekent landmeter Jan Mathijs Lecluyse uit Roermond een kaart van de landerijen behorend tot de Beekerhof, waarvan hier een detail. Lecluyse tekende ook elders in de regio. Meerdere van deze kaarten zijn bewaard. Op deze kaart staan veel toponiemen aangegeven die mede helpen bij een juiste interpretatie van oude archiefstukken. |
||
1837 | Topographische en Militaire Kaart van het Koningrijk der Nederlanden (TMK) | |
Tussen 1837 en 1844 wordt gewerkt aan een nieuwe topografische kaart, schaal 1:25.000 in kleur. Staan bij het kadaster de percelen en hun eigenaren voorop, nu is het weer de bedoeling om militairen te voorzien van zo juist mogelijke informatie. Op dit detail met de Reuverse buurtschap Leeuwen zien we o.a. de eerste pannenbakkerij aan de Benheuvel, op de hoek van wat nu Mariastraat en Broeklaan is. De spoorlijn (1864) moet nog worden aangelegd, de Bergerhof (1858) is nog niet gebouwd, de kerk van Reuver (het rode kruisje bovenaan) is er wel al, maar dan wel een heel andere dan we nu kennen. |
||
1838 |
Reymann's Special-Karte, nr. 121: Venloo, Daniel Gottlob Reyman | |
De Poolse timmermanszoon Daniel Gottlob Reymann (1759-1837) was al vroeg vertrouwd met meetkunde en ruimtelijk inzicht. Al op jonge leeftijd koos hij voor een loopbaan in het leger, waar hij zich specialiseerde in het vervaardigen van militaire kaarten. Zijn omvangrijkste werk, Geographischen Specialatlas von Deutschland und den Nachbarländern im Maßstabe von 1:200.000, zou zich aanvankelijk beperken tot Duitsland, maar werd later sterk uitgebreid. Het Pruissische leger zou deze kaarten tot 1888 gebruiken. |
||
1840 |
Belgium and Holland, Jeremiah Greenleaf |
|
Nog een kaartje dat de Belgische periode weergeeft. Tussen Venloo en Ruremode (sic) is alleen Tegelen ingetekend. De kaartenmaker had kennelijk niet in de gaten dat de ontbrekende n in 'Ruremonde' op oudere kaarten werd aangegeven door een weglatingsteken boven de o. | ||
1841 |
||
Beschrijving van de postroutes tussen o.a. Venlo en Roermond, getekend door jonkheer P.P., Inspecteur der Posterijen te Arnhem en gedrukt bij J.J. Roumen te Roermond. Gepubliceerd in: Maas- en Swalmdal 6 (1986), blz. 122. |
||
1843 |
The Netherlands and Belgium, Society for the Diffusion on Useful Knowledge | |
Een Londense Vereniging voor de verspreiding van nuttige kennis geeft in 1843 deze kaart van de Nederlanden uit. Let ook op de inwoneraantallen van Venlo (6500) en Roermond (5300). |
||
1844 |
Holland and Belgium¸ John Arrowsmith, Londen |
|
Detail van een Engelse kaart van Nederland en België, met tussen Venlo en Roermond de dorpen Tegelen, Belfeld, Bessel, Swalmen en Maesniel. | ||
1844 | Kaart van openbare wegen en voetpaden der gemeente Beesel | |
Buurtschap Offenbeek, detail van de Beeselse wegenkaart uit 1844. Deze kaart is vooral interessant bij vergelijking met de wegenkaart uit 1901, met kadasterkaarten (zie 1832) of topografische kaarten (zie 1837). | ||
1844 | Plan der buurtwegen en voetpaden met aangrenzende percelen van de gemeente Swalmen, F.J.A Schreinemacher | |
Ook in Swalmen werd in 1844 een kaart gemaakt van openbare wegen en voetpaden, in dit geval door landmeter Jan Francis Antoon Schreinemacher van het kadaster te Roermond, die op 20 oktober 1844 zijn handtekening onder de kaart zette. De kaart is in vrij slechte staat en is vooral op de vouwen soms slecht leesbaar. Details van deze kaart vindt u in het toponiemengedeelte van deze wegsite. |
||
1845 | Topografische en Militaire Kaart | |
Tussen 1836 en 1859 worden op basis van zogenaamde veldminuten (aantekeningen in klad, gemaakt door de militaire verkenners) nieuwe nettekeningen gemaakt, schaal 1:50.000. Ze vormden het uitgangspunt voor de op steen gegraveerde Topografische en Militaire Kaart (TMK). Voor het Maas- en Swalmdal dateer ik de deelkaarten voor dit gebied voorzichtig na 1845. De nieuwe rijksweg staat immers al ingetekend en het zal enkele jaren hebben geduurd tot deze doordrong tot de kaartenmakers. Dit detail en vele andere vind je in de Grote Historische Atlas van Nederland, deel 4: Zuid-Nederland 1838-1857. |
||
1846 | Topografische kaart, Philippe Vandermaelen | |
Tussen 1846 en 1854 publiceert de Vlaamse kartograaf Philippe Vandermaelen (1795-1869) een topografische kaart van België op schaal 1:20.000. De kaart leunt zwaar op de eerdere kaarten van Fricx (1709), Dheulland (1748), De Ferraris (1777) en Capitaine (ca. 1792). De kaart is niet gedateerd. Vandermaelen voegt details toe en brengt verbeteringen aan. De 'opname' van de kaarten (van een veldkartering is kennelijk geen sprake) moet hebben plaatsgevonden vóór de aanleg van de nieuwe rijksweg, die nog enkel wordt geprojecteerd. Door de toevoeging van de plaatsnaam Reuver (in 1834 verheven tot zelfstandige parochie) geeft de kaartenmaker aan dat dit dorp sinds Fricx en Capitaine aan belang heeft gewonnen. Door het handhaven van verdwenen en achterhaalde benamingen zoals Holthuisen, Amersloo en het raadselachtige Mausel plus het weergeven van een onjuist wegennet levert Vandermaelen echter een ouderwetse, tweeslachtige kaart af. |
||
1846 |
Holland and Belgium, Samuel Mitchell |
|
Ongeveer vijftien jaar nadat Nederland en België ieder hun weg gaan, tekent Mitchell nog steeds de oude situatie, met Besselen in het noordoosten van België. Op de kaart is het nooit voltooide Grand Canal du Nord al doorgetrokken tot Venlo. | ||
1846 |
Regni di Olanda e del Belgi, e Gran Ducato di Luxembourg, Benedetto Marzolla |
|
Detail van een Italiaanse kaart van Nederland, België en het Groot Hertogdom Luxemburg. Tussen Venlo (ongeveer 5000 inwoners) en Ruremonde (ongeveer 4500) de dorpen Tegelen en Swalmen. Tussen beide steden (allebei met posterij) valt aan de westzijde van de Maas vooral de nieuwe Napoleonsweg op. Ook op de rechteroever is de rijksweg dan al vernieuwd. | ||
1846 |
Spoorwegkaart van het Koningrijk der Nederlanden, Lodewijk Johannes Tordoir |
|
In 1839 werd met de lijn Amsterdam-Haarlem de eerste spoorlijn van Nederland geopend. Deze kaart, waarvan hier een detail, laat zien hoe in 1846 de Rhijnspoorweg gepland was. Ongetwijfeld was de discussie over linker- of rechteroever van de Maas toen minder heftig dan 150 jaar later die over de tracékeuze voor de A73. |
||
1849 |
Kaart der hoofdrivieren op de schaal 1:10.000, E. Olivier Dz. |
|
Deze zogenaamde Rivierenkaart toont in de serie Boven Maas o.a. de Maas van Visé tot Woudrichem in 34 bladen. Maar we zien nog veel meer veranderingen. Zo staat de St.-Barbarakapel bij Reuver voor het eerst ingetekend. Van deze kaart werden ook herziene versies gemaakt in 1903 en 1956. Met tijdstappen van steeds grofweg 50 jaar kunnen we zo tijdreizen langs de Maas. Klik hier voor de kaarten behorend bij de Maas bij Swalmen, Beesel, Belfeld en Tegelen. LET OP: deze kaarten zijn groot!
|
||
1849 |
||
Blad No. 2, zo staat links boven deze kaart die uit 1849 zou zijn. De kaart beschrijft in grote lijnen de Peel en omgeving; dit detail vinden we aan de rechterkant. Aan de onderzijde eindigt de kaart helaas ter hoogte van Reuver. Wat de informatie betreft komt deze kaart in grote mate overeen met veel ander materiaal uit deze jaren. De vernieuwde Rijksweg (de Nieuwe Weg) staat keurig afgebeeld, inclusief de tollen bij Reuver en Belfeld. |
||
1849 |
Titel onbekend, maker onbekend |
|
Van een mij onbekende maker is deze kaart uit 1849 (GA Roermond, kaartenverzameling D151). In het midden van dit detail, zwaar aangezet, het Schoolbroek. Ook de enkele jaren eerder aangelegde nieuwe rijksweg is nadrukkelijk aanwezig, evenals de rijksgrens met alle grenspalen. Trouwens wat dat Verkensgat betreft. Daar ligt nu ongeveer het kerkhof van Swalmen. Het is begrijpelijk dat deze naam steeds minder gebruikt werd. Zeg nou zelf: wie wil er nu begraven worden bij een varkensgat... |
||
1850 |
Figuratief plan |
|
Schematische kaart met daarop aangegeven de percelen die bij akte van 5 november 1850 werden overgedragen, waarmee een officieel einde werd gemaakt aan de Swalmer bosstrijd. Gepubliceerd in Maas- en Swalmdal 20 (2000) blz. 68. |
||
1851 |
Niederlande und Belgien, Karl Sohr en Heinrich Berghaus |
|
Graveur Friedrich Handtke maakte in 1851 deze kaart van de Nederlanden in opdracht van Karl Sohr en Heinrich Berghaus. De kaart werd in 1855 uitgegeven door Carl Flemming in Glogau. De wespentaille van Limburg is op deze kaart wel érg smal. |
||
1856 |
Kaart van het Koningrijk der Nederlanden. Aantoonende de wijze waarop en de plaatsen waarheen op 1e. September 1856 briefpakketten worden verzonden of briefbestelling wordt verrigt op kosten van 's Rijks schatkist, benevens opgave waar op dat tijdstip E.M. telegraaf kantoren geopend waren, Salomo Gille Heringa |
|
Heringa, directeur van het postkantoor van Haarlem, tekende in 1856 een kaart van de postroutes in Nederland, die datzelfde jaar werd uitgegeven door een boekhandelaar in Middelburg. |
||
1856 |
Carte des Royaumes de Hollande et de Belgique, J. Andriveau-Goujon |
|
In de Atlas Universal van deze Parijse kaartenmaker vinden we dit detail van het gebied tussen Venlo en Ruremonde. Tegelen, Reuver en Swalmen zijn eveneens ingetekend. |
||
1858 |
Kaart van eenige eigendommen der gemeente Swalmen, Carolus Hubertus Dupont |
|
Landmeter Carolus Hubertus Dupont uit Roermond tekent in 1858 deze kaart met gemeentelijke eigendommen van de Gemeente Swalmen, gelegen bij De Boschheide, Aan Groenewald, De Hout en aan het Haembroek. |
||
1865 |
Niederlande, Belgiën, Heinrich Kiepert |
|
Rond 1865 tekende de in Berlijn werkzame Kiepert (1818-1899) Nederland en België. Tussen Venlo en Roermond duidelijk zichtbaar de nieuwe spoorlijn Nijmegen-Maastricht. Verder de dorpen Tegelen, Belfeld, Besel, Swalmen en Maasniel. De kartograaf heeft aardig aangegeven hoe de Swalm vanaf het hoogterras naar de Maas stroomt en hoe dit hoogterras een natuurlijke landsgrens vormt. |
||
1865 |
Netherlands, Sidney Hall en William Hughes |
|
De aanwezigheid van de spoorlijn tussen Venlo en Roermond wijst op een datering na 1865 voor deze kaart, die echter volgens de vindplaats deel zou uitmaken van een uitgave uit 1854 van de General Atlas of the World. Deze atlas, gemaakt door Sidney Hall en William Hughes, werd uitgegeven door Adam en Charles Black uit Edinburgh. De oude schrijfwijze Bessel staat in schril contract met de nieuwe spoorlijn. Ook de spelling van Meyd (Meyel) en Herbenbusch (Herkenbosch) verraadt het feit dat gebruik werd gemaakt van oudere en voor de samenstellers wellicht slecht leesbare kaarten. |
||
1865 |
Afstands-wyzer van het hertogdom Limburg, Carolus Hubertus Dupont |
|
Het Rijksarchief schat haar versie van deze kaart op ongeveer 1880, maar ik houd het op omstreeks 1865, omdat op latere exemplaren de spoorlijn wèl staat ingetekend. Jacob Joseph Romen in Roermond is de uitgever van deze kaart, vervaardigd door Dupont, opzichter van Waterstaat. "De afstanden zyn genomen van toren tot toren of tot de marktvelden en andere hoofdpunten der plaatsen langs de naaste publieke wegen: voetpaden zijn niet in aanmerking genomen. By het bepalen van de afstanden der plaatsen van de hoofdplaatsen van het hertogdom, arrondissementen en kantons heeft men steeds den kortsten weg gevolgd", zo noteert Dupont. Dit exemplaar bevindt zich in het Gemeentearchief van Weert. De kaart maakt onderscheid tussen gewone wegen (de dunne lijnen) en de straat- of kiezelwegen. De afstanden worden weergegeven in uren gaans. |
||
1866 |
Nieuwe Kaart van het Koningrijk der Nederlanden op de Schaal van 1:600 000 Vervaardigd naar de Topographische en Militaire Kaart van het Ministerie van Oorlog onder toezigt van P.H. Witkamp door J. Smulders & Cie. Lith. van Z.M. den Koning 's Hage |
|
Lithograaf en uitgever Joseph Smulders is vanaf 1844 werkzaam in Den Haag. Nevenstaande kaart werd gemaakt op aanwijzing van de aardrijkskundige Pieter Harme Witkamp (1816-1892). | ||
1866 |
||
Detail van een kaart van de provincie Limburg, kort na de aanleg van de spoorlijn (1864-'65), die keurig is ingetekend. De invloed van spoorlijn was enigszins te vergelijken met de komst van de A73 in onze tijd. Met de komst van de spoorlijn werd de toch al smalle strook tussen de Maas en de rijksgrens in tweeën gedeeld, waardoor o.a. Reuver en Offenbeek letterlijk uit elkaar groeiden. | ||
1868 |
Topographische Atlas van het Koningrijk der Nederlanden 1868 op de schaal van 1:200.000, Topographisch Bureau van het Departement van Oorlog |
|
Even lijkt het alsof we kijken naar een niet-ingekleurde versie van de provinciekaart uit 1866, maar wie goed kijkt ziet toch de nodige verschillen op deze kaart. De Soersbeek in Belfeld wordt bij naam genoemd, de Schans bij Reuver staat ingetekend en de Kesselseweg loopt ditmaal tot aan het veer, om maar drie details te noemen. De kaart was het eindresultaat van tientallen jaren werk uitgevoerd door tal van landmeters die al vanaf 1815 in opdracht van het toen nog piepjonge koninkrijk door het land hadden gereisd. Deze inspanning leidde uiteindelijk tot drie atlassen: een militaire, een geografische en een topografische. Naar een van de tekenaars van deze kaarten, Joseph Smulders, wordt de atlas ook wel aangeduid als Smuldersatlas. |
||
1870 |
Het Prins-Bisdom Luik en de kleinere Duitsche en Fransche heerschappijen en districten (volgens hare uitgestrektheid in 1786-1795) die met de Vereenigde en Oostenrijksche Nederlanden, in 1816 het Koninkrijk der Nederlanden hielpen vormen. P.H. Witkamp |
|
Witkamp werd vooral bekend vanwege zijn schoolatlassen en wandkaarten. Deze historische kaart zou dateren van circa 1870. |
||
1871 |
Gemeente-atlas van Nederland, Jacob Kuyper |
|
Tussen 1865 en 1870 tekende Jacob Kuyper (1821-1908) kaartjes van alle 1200 gemeenten die er toen waren. Een jaar later werd de gemeente-atlas uitgegeven door Hugo Suringar in Leeuwarden. De kaarten voor Beesel, Belfeld en Swalmen zijn vermoedelijk van rond 1869. Zoek je een andere gemeente? Bezoek dan de site van Rob Kuijsten, met alle Nederlandse gemeenten. |
||
1872 |
Holland and Belgium¸ Fullerton & Co., Londen |
|
Zeer eenvoudige kaart van Nederland en België, met tussen Venlo en Roermonde de dorpen Besel, Swalmen en Maasniel. De ongeveer zeven jaar eerder gereed gekomen spoorlijn ontbreekt nog op deze kaart. "Hot news travels fast", zeggen ze in Londen. Wellicht was het nieuws van de spoorlijn gewoon niet zo hot. | ||
1874 |
Kaarten der provinciën van het Koningrijk der Nederlanden, kaart 6 |
|
Als je vooral geïnteresseerd bent in afstanden, is deze kaart uit 1874 wel weer handig. De kaart toont uitsluitend de Maas (met veerponten) en de spoorlijn (met stations). In de plaats van wegen laat de kaart verder afstanden in kilometers zien. Hoewel de kaart op het eerste oog niet zo veel informatie bevat, kunnen we uit deze gegevens toch wat zaken afleiden. Zo ontbreken de afstanden naar de grensovergangen bij Belfeld en Reuver-Offenbeek, die dus kennelijk niet belangrijk worden gevonden. |
||
1875 |
Topographische atlas van het Koningrijk der Nederlanden. Peel. |
|
De detailering van deze kaart heeft wel enige gelijkenis met de provinciekaart van Limburg uit 1866, maar op deze kaart is vooral de accidentatie van het terrein mooier uitgewerkt. In tegenstelling tot eerdergenoemde kaart laat deze kaart ook niet de provincie zien, maar het gebied rond de Peel. Een origineel van deze kaart bevindt zich in de kaartencollectie van Heemkundevereniging Maas- en Swalmdal. |
||
1879 |
Carte des Chemins de Fer du Nord de la Belgique, de la Hollande et leurs correspondances. |
|
Bij Grandremy en Henon te Parijs verschijnt in 1879 een kaart van de spoorlijnen in Nederland, België en Noord-Frankrijk. We zien dat de verbinding tussen Venlo en Nijmegen nog vrijwel geheel ontbreekt. Ook tussen Roermond en Weert is nog geen treinverkeer mogelijk. De nu omstreden IJzeren Rijn vanuit België naar het Duitse Rurgebied is geprojecteerd, maar nog niet gerealiseerd. Hoewel de nadruk ligt op de spoorverbindingen, had Swalmen natuurlijk toch gewoon op de rechteroever van de Maas mogen liggen. |
||
1880 |
Kopiekaarten Kadaster, Kadaster, Dienst Registratie en Successie. |
|
Deze kopie van een kadastrale kaart van Belfeld, gemaakt rond 1880, bevindt zich in het RHCL, Dienst Registratie en Successie. Dit tekeningenarchief is nog niet opgenomen in het archievenoverzicht. De secties van Belfeld zijn compleet, van Beesel ontbreken er verschillende. Het is leuk om de verschillen te zoeken tussen de verschillende versies van kadastrale kaarten. Bij deze kaart is dat natuurlijk in de eerste plaats de spoorlijn, die ontbreekt op de oudste minuutplans. |
||
1881 |
Niederlande, Richard Andree |
|
Richard Andree uit Leipzig is vooral bekend vanwege Andree's Allgemeiner Handatlas, waaruit ook dit kaartje afkomstig is. De Maas en de spoorlijn zijn duidelijk herkenbaar en Reuver (met in 1880 een geheel nieuwe parochiekerk) begint aarzelend de centrale plaats tussen Venlo en Roermond in te nemen. |
||
1884 |
Omstreken van Roermond, uit: Jacobus Craandijk's Wandelingen |
|
In 1884 verschijnt van de hand van de predikant Jacobus Craandijk (1834-1914) een boek getiteld Wandelingen door Nederland met pen en potlood. Behalve fraaie tekeningen door Pieter Adrianus Schipperus bevat het boek ook enkele landkaarten, waaronder deze. Ten zuiden van Tegelen zien we o.a. de Leemhorst, Geloo, Belfeld, Bolenberg, Meelderbroek, Reuver, Offenbeek, Leuwen, de Heide, Besel, Bussering, Riekel, Willerheide, Willer, Swalmen, Asselt, Boukout [sic]. De Soersbeek in Belfeld staat apart aangegeven, evenals de schans in Reuver, de Schwalm en kasteel Hillenraad in Swalmen. De nog vrij nieuwe spoorlijn, waarover Craandijk reisde, staat nadrukkelijk aangegeven. Het station van Belfeld ontbreekt nog; dit werd pas in 1889 geopend. |
||
1884 |
Kaart der rivieren en kanalen in Nederland met aanduiding der scheepvaartbeweging daarop in 1883, Topografische inrichting |
|
In 1884 speelt de Maas geen rol meer van betekenis voor de scheepvaart. Het Grand Canal du Nord van Napoleon heeft een waardig opvolger in de Zuid Willemsvaart die in 1826 is geopend door koning Willem I. In 1924 zal worden begonnen met de aanleg van de stuw in Belfeld. |
||
1891 |
Niederlande und Belgien, Carl Vogel |
|
Adolf Stieler (1775-1836) maakte tussen 1817 en 1823 de eerste druk van Stielers Handatlas, uitgegeven door Justus Perthes uit Gotha. De atlas bleef lange tijd een vrij klassiek uiterlijk houden, totdat hij op het eind van de 19e eeuw in een moderner jasje werd gestoken. Carl Vogel (1828-1897) bewerkte de kaarten en deze versie uit 1891 is van zijn hand. De vrij strak vormgegeven kaart toont naast steden en dorpen ook waterwegen en spoorlijnen. |
||
1892 |
Kaart der bosschen in Nederland, H. Blink |
|
De Nederlandsche Heidemaatschappij geeft in 1892 deze kaart uit, waarop per gemeente in een percentage wordt weergegeven hoe groot het aandeel van bossen is in het totale bodemareaal. Blink baseert zich op grootschalige topografische kaarten uit die tijd. Opvallend is, dat Belfeld met meer dan 35% samen met het Leudal een van de groenste stukken is, terwijl Swalmen, dat zich tegenwoordig graag aanprijst als groene gemeente, met tussen de 25 en 35% een wat lagere score heeft. Beesel zit daar met 20 tot 25% weer onder. In Maasniel is het al een stuk moeilijker om schaduw te vinden. En ach, kijk eens naar Roermond ten opzichte van Venlo... |
||
1895 |
Topographische en militaire kaart van het Koningrijk der Nederlanden vervaardigd door de officieren van den Generale Staf en gegraveerd op het Topographisch Bureau, van het Ministerie van Oorlog | |
De topografische en militaire kaart werd geregeld bijgewerkt door het Ministerie van Oorlog. Hier kijken we naar een versie die oorspronkelijk werd verkend in 1833 en '44, om vervolgens in 1859 te worden gegraveerd. |
||
1896 |
Detailkaart van Malbeck en omgeving |
|
Kaartje, gemaakt ten behoeve van de verlegging van de Molenbeek, met o.a. Schoonenberg en de molen van Malbeck. Kaartjes als deze zijn soms te vinden in de archieven van Rijkswater, maar ook als bijvoorbeeld bijlage in de notariële archieven. Kom je ergens een kaartje tegen dat nog ontbreekt in deze collectie, dan stel ik het zeer op prijs als je de Heemkundevereniging daarvan op de hoogte stelt. |
||
0000-1599 1600-1699 1700-1799 1900-1999 | ||
Meent u auteurs- of eigendomsrechten te kunnen laten gelden op een of meerdere van de hier getoonde kaarten, dan verzoek ik u contact op te nemen met mij. Do you own old maps on which the Venlo-Roermond area is indicated? I would greatly appreciate it if you would be so kind as to send me a scan or digital photograph of a detail, which I then can add to this collection. |
||
Bezoek ook: Toponiemen in Beesel, Belfeld en Swalmen Kroniek voor Beesel, Belfeld en Swalmen Rondleiding langs genealogische bronnen in het Maas- en Swalmdal Laatst bijgewerkt op 8 februari 2013 Met dank aan: Twan Ernst: 1810 (driehoeksmeting), 1811 (Grote Hoeve, Belfeld), kadasterkaart (ca. 1880) |